Đối với những người làm nghề ấp trứng gà, việc phải chứng kiến những chú gà con mổ vỏ nhưng không thể tự chui ra ngoài, bị dính chặt vào màng vỏ rồi chết ngạt là một nỗi thất vọng lớn, gây thiệt hại đáng kể về kinh tế. Hiện tượng này được gọi là trứng gà bị sát vỏ khi nở (hay trứng bị sát). Về cơ bản, sát vỏ xảy ra khi quá trình bay hơi nước diễn ra quá nhanh hoặc quá nhiều, dẫn đến màng vỏ trứng dính chặt vào lớp lông của gà con, ngăn cản chúng xoay sở và dùng mỏ đạp vỡ vỏ trứng. Để chấm dứt tình trạng này, chúng ta cần hiểu rõ cơ chế khoa học đằng sau và áp dụng các biện pháp kiểm soát môi trường ấp nở một cách chính xác.
Trứng gà bị sát vỏ khi nở là gì?
Theo k9k9, quá trình ấp trứng gà thông thường kéo dài 21 ngày. Khoảng ngày thứ 20, phôi gà con đã hoàn thiện, túi noãn hoàng được rút vào bên trong cơ thể, và gà con sẽ dùng mỏ để chọc thủng màng khí (Air Cell), bắt đầu quá trình hô hấp bằng phổi. Sau đó, chúng sẽ bắt đầu mổ vòng quanh vỏ trứng (Pipping), xoay cơ thể để mở rộng lỗ mổ và chui hoàn toàn ra ngoài. Đây là một quá trình đòi hỏi sự linh hoạt và một môi trường bên trong trứng đủ ẩm.
Hiện tượng trứng gà bị sát vỏ xảy ra khi:
- Gà con bắt đầu mổ vỏ (thường là ngày 20 hoặc 21).
- Lớp màng vỏ trứng bên trong bị khô và co lại quá mức.
- Lớp lông tơ của gà con, đặc biệt là phần đầu và lưng, bị dính chặt vào màng vỏ đã khô.
- Gà con không thể xoay tròn để hoàn thành vòng mổ vỏ, dẫn đến kẹt cứng.
- Kẹt lâu, gà con mất sức, bị ngạt hoặc kiệt sức và chết ngay bên trong vỏ trứng.
Khi kiểm tra một quả trứng bị sát vỏ, người ta thường thấy gà con đã phát triển đầy đủ, thậm chí đã có thể cử động, nhưng lông tơ khô cứng và bám dính như keo vào màng vỏ. Đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy môi trường ấp nở đã không đạt chuẩn về độ ẩm.
Nguyên nhân sâu xa của hiện tượng trứng bị sát vỏ
Hiện tượng trứng bị sát vỏ không phải là bệnh lý mà là kết quả của sự mất cân bằng trong quản lý môi trường ấp. Các nguyên nhân chính đều xoay quanh hai yếu tố sống còn của phôi: nhiệt độ và độ ẩm, đặc biệt là trong giai đoạn chuyển trứng và ấp nở (ngày 18-21).
Thiếu hụt độ ẩm kéo dài trong máy ấp
Độ ẩm trong máy ấp có vai trò kiểm soát tốc độ bay hơi nước qua vỏ trứng. Phôi gà cần mất đi khoảng 13% tổng lượng nước ban đầu để hình thành túi khí có kích thước phù hợp cho việc hô hấp và phát triển cơ bắp để đạp vỏ. Nếu độ ẩm trong máy ấp quá thấp trong suốt 18 ngày đầu (ví dụ: dưới 50%), nước sẽ bay hơi quá nhanh. Điều này dẫn đến:
- Túi khí lớn bất thường: Gà con có thể thiếu không gian và gặp khó khăn khi rút túi noãn hoàng.
- Màng vỏ trứng bị khô cứng: Khi đến giai đoạn nở, màng vỏ không còn đủ độ đàn hồi và độ ẩm để giữ ẩm cho lông gà con.
- Dịch bên trong trứng quá ít: Gà con bị thiếu nước để bôi trơn quá trình nở. Khi mỏ gà chọc thủng vỏ, lượng dịch ít ỏi còn lại nhanh chóng khô đi, biến lớp màng thành “keo dán”.
Nhiệt độ ấp quá cao, nhất là ở giai đoạn nở
Mặc dù thường được coi là nguyên nhân gây chết phôi, nhiệt độ cao còn là yếu tố gián tiếp gây ra hiện tượng sát vỏ. Với mỗi giai đoạn phát triển, trứng cần nhiệt độ khác nhau. Ở giai đoạn cuối (ngày 18-21), phôi gà con đã lớn và tự sinh nhiệt. Nếu nhiệt độ máy ấp vẫn giữ ở mức cao (trên 37.8°C), tốc độ chuyển hóa (Metabolism) của gà con sẽ tăng lên nhanh chóng, dẫn đến:
- Bay hơi nước cực nhanh: Nhiệt độ cao làm tăng tốc độ thoát hơi nước qua vỏ trứng trong thời điểm gà con cần độ ẩm nhất. Nước bên trong trứng khô đi nhanh chóng ngay khi gà con bắt đầu mổ vỏ.
- Nở sớm và yếu sức: Gà con cố gắng nở sớm hơn (trước ngày 20) do bị kích thích nhiệt. Chúng thường yếu hơn, và khi màng vỏ khô, chúng không đủ sức để tự giải thoát.
- Hiện tượng sùi nước vàng: Nếu nhiệt độ quá cao trong vài giờ cuối, có thể xảy ra hiện tượng vỡ mạch máu nhỏ và chất dịch màu vàng sùi ra ngoài ngay khi gà con mổ vỏ. Gà con chết ngay sau đó do sốc nhiệt và mất dịch.
Quá trình xoay trở trứng không đúng kỹ thuật
Mặc dù ít được nhắc đến hơn, việc xoay trở trứng không đúng kỹ thuật cũng có thể góp phần gây sát vỏ. Trong suốt 18 ngày đầu, trứng cần được xoay trở đều đặn (ít nhất 3-5 lần/ngày) để ngăn phôi dính vào màng vỏ. Nếu trứng không được xoay, phôi có thể dính vào mặt trong của vỏ trứng (gọi là dính phôi), gây chết phôi hoặc khiến gà con nằm sai vị trí trong vỏ trứng, làm giảm khả năng xoay người và đạp vỏ khi nở, tăng nguy cơ sát vỏ.
Các phương pháp khắc phục và phòng ngừa hiệu quả
Để ngăn chặn triệt để hiện tượng trứng bị sát vỏ, người nuôi cần áp dụng cả biện pháp phòng ngừa chủ động trong suốt quá trình ấp và các biện pháp can thiệp khẩn cấp trong những ngày cuối.
Điều chỉnh độ ẩm theo từng giai đoạn (phòng ngừa chủ động)
Kiểm soát độ ẩm theo 3 giai đoạn là phương pháp phòng ngừa quan trọng nhất:
- Giai đoạn 1 (Ngày 1 – 17): Độ ẩm duy trì ở mức trung bình, lý tưởng là 50% – 60%. Độ ẩm này giúp trứng mất nước từ từ, đảm bảo túi khí phát triển đúng kích thước.
- Giai đoạn 2 (Ngày 18): Chuyển trứng sang khay nở và dừng xoay. Bắt đầu tăng độ ẩm lên 65%.
- Giai đoạn 3 (Ngày 19 – 21): Đây là giai đoạn nở. Độ ẩm phải được đẩy lên mức cao nhất, lý tưởng là 70% – 75%. Độ ẩm cao tạo môi trường ẩm ướt trong máy ấp, giữ cho màng vỏ trứng mềm mại và ngăn nước bên trong trứng bay hơi nhanh sau khi gà con mổ vỏ.
Kiểm soát nhiệt độ ấp nở chính xác
Theo như những người quan tâm đá gà k9k9 được biết, nhiệt độ tối ưu cho trứng gà thường nằm trong khoảng 37.5°C – 37.7°C (hoặc 99.5°F – 99.9°F) trong suốt 18 ngày đầu. Tuy nhiên, khi chuyển sang giai đoạn nở (ngày 18-21), nhiệt độ nên được điều chỉnh giảm nhẹ xuống khoảng 37.2°C – 37.5°C (hoặc 99.0°F – 99.5°F). Việc giảm nhiệt độ giúp làm chậm quá trình trao đổi chất của gà con, giảm sinh nhiệt, và giảm tốc độ thoát hơi nước, từ đó tránh được các hiện tượng nở sớm, gà yếu và sát vỏ do khô dịch.
Áp dụng kỹ thuật nhúng nước ấm (cấp cứu trứng sát)
Đây là một trong hai cách khắc phục trực tiếp và hiệu quả đã được nhiều người nuôi áp dụng. Kỹ thuật này được thực hiện trong khoảng ngày 18 hoặc 19 trước khi gà nở rộ:
- Làm mát: Lấy trứng ra khỏi máy ấp, để nguội tự nhiên trong khoảng 5-10 phút (tùy nhiệt độ phòng).
- Nhúng nước: Thả trứng vào một chậu nước ấm có nhiệt độ khoảng 40°C (gần bằng nhiệt độ cơ thể gà).
- Thời gian: Nhúng trứng trong khoảng 5-10 phút. Mục đích là để làm ướt và mềm vỏ trứng, đồng thời cấp thêm độ ẩm cho màng vỏ bên trong thông qua các lỗ thông khí.
- Sấy khô tự nhiên: Vớt trứng ra, để chúng khô tự nhiên (khoảng 60 phút) rồi mới cho vào máy ấp tiếp. Tránh lau khô hoặc sử dụng quạt để thổi khô quá nhanh.
Việc làm ướt vỏ trứng như vậy không chỉ giúp tăng độ ẩm cho trứng mà còn làm mềm lớp vỏ và màng vỏ, khiến gà con dễ dàng mổ và đạp vỏ ra ngoài hơn. Phương pháp này có thể được thực hiện một lần duy nhất trước ngày nở.
Phun sương hoặc tăng cường khay nước
Đây là biện pháp thay thế hoặc bổ sung cho kỹ thuật nhúng nước. Thay vì nhúng, người nuôi có thể:
- Tăng diện tích khay nước: Đặt thêm khay chứa nước hoặc miếng bọt biển ẩm vào máy ấp trong những ngày cuối để tăng cường sự bay hơi.
- Phun sương nhẹ: Sử dụng bình xịt phun sương mịn, xịt nhẹ nhàng vào không khí bên trong máy ấp hoặc lên bề mặt trứng một vài lần trong ngày (đặc biệt là ngày 19 và 20). Lưu ý: Chỉ phun sương khi đã ngừng xoay trứng và nhiệt độ phòng đủ ấm, tránh xịt trực tiếp lên bộ phận điện tử của máy.
Hỗ trợ mổ vỏ (can thiệp khẩn cấp)
Biện pháp này chỉ được áp dụng khi trứng đã bị sát vỏ, nhưng cần phải can thiệp cực kỳ cẩn thận để tránh làm vỡ mạch máu hoặc gây sốc cho gà con. Chỉ nên can thiệp khi gà con đã mổ vỏ (pipping) được 12-24 giờ nhưng không có dấu hiệu tiến triển (bị kẹt cứng) hoặc đã nhìn thấy lông tơ bị dính khô:
- Sử dụng kẹp hoặc dụng cụ sắc nhọn đã khử trùng để nhẹ nhàng bóc một phần vỏ trứng xung quanh lỗ mổ.
- Tuyệt đối không bóc sâu vào phần màng vỏ bên dưới. Chỉ bóc phần vỏ cứng bên ngoài.
- Nếu thấy màng vỏ bên dưới bị dính chặt vào lông, dùng miếng bông gòn ẩm thấm nước ấm và đặt lên vị trí dính trong vài phút để làm mềm màng vỏ.
- Sau khi làm mềm, chỉ bóc lớp màng vỏ khi thấy rõ ràng không còn mạch máu (màu hồng) nữa. Sau đó, đặt trứng trở lại máy ấp và để gà con tự hoàn thành nốt quá trình.
Việc làm này đòi hỏi sự kiên nhẫn và kinh nghiệm để tránh gây tổn thương. Trong đa số trường hợp, việc kiểm soát tốt nhiệt độ và độ ẩm trong giai đoạn nở (70-75% độ ẩm) là biện pháp phòng ngừa tốt nhất, giúp gà con tự hoàn thành quá trình nở một cách khỏe mạnh.
Hiện tượng trứng gà bị sát vỏ là một thách thức phổ biến trong chăn nuôi, nhưng hoàn toàn có thể được kiểm soát và giảm thiểu. Nguyên nhân cốt lõi luôn là sự mất cân bằng độ ẩm và nhiệt độ, đặc biệt là trong 3 ngày cuối cùng của quá trình ấp. Bằng cách áp dụng các kinh nghiệm từ cao thủ như điều chỉnh độ ẩm theo giai đoạn (đạt 70-75% lúc nở), kiểm soát chặt chẽ nhiệt độ máy ấp (giảm nhẹ về cuối), và sử dụng kỹ thuật can thiệp khẩn cấp như nhúng nước ấm, bạn sẽ cải thiện đáng kể tỷ lệ nở thành công, giảm thiểu tối đa thiệt hại kinh tế và bảo vệ những mầm sống quý giá.
Hãy nhớ rằng, sự nhất quán và chính xác trong việc đo lường nhiệt độ/độ ẩm chính là chìa khóa để làm chủ nghệ thuật ấp trứng.
